Astudiaeth ar gyflwyno Addysg Rhyw a Pherthnasoedd mewn ysgolion, mynediad i wasanaethau iechyd rhywiol ar y safle a chondomau am ddim

Yr Her

Mae’r arddegau yn gyfnod hollbwysig o ran sefydlu normau sy’n berthnasol i weithgarwch rhywiol. Cydnabyddir gweithgarwch rhywiol cynnar, defnydd anghyson o gondomau a nifer o bartneriaid rhywiol yn ffactorau risg o ran heintiau a drosglwyddir yn rhywiol (STI) a beichiogrwydd anfwriadol. Mae’r costau i wasanaeth iechyd a gwasanaethau cyhoeddus ehangach y DU yn golygu bod hyrwyddo ymddygiad rhywiol sy’n ddiogel, yn iach ac yn gadarnhaol yn brif flaenoriaeth i iechyd cyhoeddus.

Mae ysgolion yn chwarae rôl bwysig yn iechyd rhywiol a lles myfyrwyr, yn bennaf drwy Addysg Rhyw a Pherthnasoedd (ARhPh). Mae Sefydliad Iechyd y Byd a Pholisïau Iechyd Rhywiol Ewropeaidd yn cysylltu ARhPh â defnydd uwch o ddulliau atal cenhedlu a llai o feichiogrwydd ym mhobl dan 18 oed, yn ogystal ag erthyliadau a heintiau a drosglwyddir yn rhywiol.

Yr Ymchwil

Mae’r astudiaeth hon, a gynhaliwyd gan dîm o ymchwilwyr o DECIPHer ym Mhrifysgol Caerdydd, ymchwilio sut mae canlyniadau iechyd rhywiol sampl gynrychiadol o fyfyrwyr 15-16 oed yng Nghymru yn amrywio yn ôl y sawl sy’n cyflenwi ARhPh mewn ysgolion, mynediad myfyrwyr i wasanaethau iechyd rhywiol ar y safle a mynediad at gondomau am ddim.

Dadansoddwyd data gan fyfyrwyr a gymerodd ran yn holiadur Rhwydwaith Ymchwil Iechyd Ysgolion Cymru 2015/2016. Casglwyd data o 59 o ysgolion, gyda chyfanswm o 3.781 o fyfyrwyr rhwng 15 ac 16 oed a ymatebodd i gwestiynau ynghylch a oeddent erioed wedi cael rhyw, eu hoedran wrth ddechrau cael profiadau rhywiol a’r defnydd o gondomau wrth gael rhyw.

Casglwyd data hefyd ar lefel ysgol, gan ymchwilio i bwy a oedd yn cyflwyno ARhPh, y ddarpariaeth ar y safle, y gwasanaethau iechyd rhywiol ‘galw heibio’ a’r ddarpariaeth o gondomau am ddim i fyfyrwyr.

Y Canlyniadau

Mae ansawdd a chwmpas arddull cyflwyno ARhPh yn amrywio ar draws Cymru.
Roedd cyfanswm o 24.9% o fyfyrwyr 15-16 oed yng Nghymru wedi cael rhyw ac nid oedd 56.8% ohonynt wedi defnyddio condom y tro diwethaf y cawsant ryw.
O’u cymharu ag athrawon, roedd dulliau eraill o gyflwyno ARhPh (nyrsys ysgol, athrawon ARhPh/addysg iechyd arbenigol, asiantaethau allanol) yn gysylltiedig â chanlyniadau iechyd rhyw gwell, aros yn ddigychwyn yn rhywiol, oedran hwyrach wrth gael rhyw am y tro cyntaf a’r defnydd o gondomau.
Roedd darparu gwasanaeth iechyd rhywiol ar y safle yn gysylltiedig â defnydd uwch o gondomau, tra oedd darpariaeth o gondomau am ddim ar y safle’n gysylltiedig â defnyddio condomau’n llai.
Mae cyflwyno ARhPh gan athrawon ARhPh/addysg iechyd arbenigol, nyrsys ysgol ac asiantaethau allanol yn gysylltiedig â chanlyniadau iechyd rhywiol cadarnhaol.

Yr Effaith

Mae gwneud ARhPh yn rhan statudol o’r cwricwlwm ac mae sicrhau cynnwys sy’n gynhwysfawr, yn gadarnhaol o ran rhyw ac yn addas i’r oedran yn hollbwysig i wella ymddygiad rhywiol pobl ifanc a chanlyniadau iechyd rhywiol.

Gall llwyddiant unrhyw ARhPh a addysgir mewn ysgolion ddibynnu i raddau helaeth ar yr addysgwr sy’n cyflwyno’r rhaglen ARhPh. Mae’r ymchwil hon yn awgrymu bod cyflwyno ARhPh gan athrawon ARhPh/addysg iechyd arbenigol, nyrsys ysgol ac asiantaethau allanol yn gysylltiedig â chanlyniadau iechyd rhywiol cadarnhaol o’i gymharu ag athrawon, gan gefnogi ymchwil bresennol sy’n nodi ei bod yn well gan bobl ifanc gael ARhPh wedi’i chyflwyno gan rywun ar wahân i athrawon oherwydd y gall rhywun arall nad yw’n athro dosbarth newid dynameg yr ystafell ddosbarth mewn ffyrdd sy’n gwneud pobl ifanc yn fwy agored i’r pwnc.

Mae’r canfyddiadau hefyd yn llywio’r angen i barhau â chyllid ar gyfer gwasanaethau iechyd rhywiol ar y safle a’u cyd-lynu mewn ysgolion. Mae’r tîm yn amlygu pwysigrwydd ymchwilio i rwystrau y mae pobl ifanc yn eu hwynebu wrth ddefnyddio gwasanaethau iechyd rhywiol ar safleoedd ysgol mewn mwy o fanylder, a’r angen i weithio gydag ysgolion i sicrhau y diwellir anghenion pobl ifanc a bod ysgolion yn hyrwyddo amgylcheddau cadarnhaol o ran rhyw.

Am ragor o wybodaeth am yr ymweliad ymchwil: //://academic.oup.com/eurpub/article/28/2/309/4638449 / http://www.shrn.org.uk